INDEPENDENT NEWS

Te Whakaterenga o Te Wiki o te Reo Māori

Published: Thu 20 Jul 2006 09:00 AM
20 Hōngongoi 2006
7:00 AM
Pipitea Marae, Te Whanganui a Tara
He korero
Te Whakaterenga o Te Wiki o te Reo Māori
Mihi
E rau rangatira mā, te whakarauikatanga o ngā iwi, nau mai, nau mai, haere mai rā, ka whakanuia e tātou tēnei wiki whakahirahira, Te Wiki o te Reo Māori
Kei te koakoa katoa tōku ngākau, kua huihui mai nei tātou i tēnei ata ki te whakanui i te whakaterenga o Te Wiki o te Reo Māori 2006.
Ahakoa taku taetae atu ki ngā hui katoa o te motu i te roanga atu o te tau; ki a au nei, kāore he whakaterenga i tua atu i tēnei, nā te mea e pā tata ana tēnei ki taku whatumanawa.
Nā tō taenga mai ki i tēnei rā, kua kitea e pā tata ana hoki tō tātou reo ki ō koutou nā whatumanawa.
I toko ake te whakaaro i te wā i whakatakotoria ki te Rūnanga Pāremata i te Hepetema o te tau 1972 tētahi petihana e karanga ana kia whakaurua te reo Māori, me te ahurea Māori ki ngā kura whānui o Aotearoa.
He mea nui rawa atu te petihana ki te whakatūnga o Te Taura Whiri i te Reo Māori, ki te aronga o te reo Māori hoki hei reo whaimana te reo Māori i Aotearoa.
I te tau 1975 i whakaroahia ake te Rā Whakanui Reo Māori ki tētahi Wiki Whakanui Reo Māori. Nā reira kua whakarauikahia mai tātou i tēnei ata ki te whakanui i te Toru Tekau mā Tahi o ngā Wiki o Te Reo Māori.
Nō aua rā hoki o ngā Tau Whitu Tekau i oho ake, i kitea hoki e te Māori, he reo tāmatemate, he reo whakawehi hoki, tō tātou reo rangatira, arā, e mate haere ana. Ko te matakitenga o taua wā ka ngaro katoa te hunga ko te reo Māori tō rātou reo matua, reo tuatahi.
E hoa mā ahakoa ngā piki me ngā heke i ngā tau toru tekau kua hipa ake, kua huri kōaro tērā o ngā matapae, ME TŪ WHAKAHĪHĪ TĀTOU KA TIKA.
I tēnei ata ka whakanui hoki ngā kaupapa kōkiri i whakaorahia ai Te Reo Māori, i puta mai ai hoki te oranga hou o tō tātou nei iwi, te iwi Māori.
• Te Ātaarangi
• Kōhanga Reo
• Kura Kaupapa Māori me
• Te Hunga Whakapaoho Reo Māori
Ahakoa he maha ngā mea hei whakanui, he nui tonu ngā mahi e ū tonu ai, e ora tonu ai hoki tō tātou Reo ātaahua. Engari ko te wero ināianei, he wero pai - he wero e pā ana ki te whakatupuranga o te reo, kaua ki te whakaoranga mai i te mate o tō tātou nei reo.
I a au i te tūranga o te Minita mō ngā Take Māori, e tū whakahīhī ana, i te mea ko au tētahi mema o tēnei kāwanatanga e whakapau kaha ana ki te whakaora ake i te Reo Māori.
I te tau 2003 i whakaputaina te Rautaki Reo Māori me tana matakite mō ngā rā kei te tū mai, ā, ko ngā whāinga roa e rima hei whakatutuki i tērā matakitenga.
Ko te matakitenga o te rautaki, i roto i ngā tau rima tekau mā rima e tū mai nei, ka kōrerohia whānuitia te reo e ngā whānau Māori, e te iwi Māori hoki.
Ko te aronga nui o te matakitenga nei e mea ana kāore he mea i tua atu i te whānau i ngā mahi whakaora, whakawhitiwhiti hoki i te reo ki ngā kāinga, tae atu ki ngā hapori.
Ā hei te mutunga ka whakaaro nui ngā tāngata KATOA o Aotearoa ki te mana whakahirahira o te reo Māori, me ōna painga mō ngā tāngata katoa o Aotearoa.
Ko ngā whāinga roa e rima e whai ake nei
• Te whakapakari pūkenga reo Māori;
• Te whakapakari whakamahinga reo Māori;
• Te whakapakari te whakamahinga o te reo Māori i te ao mātauranga;
• Te whakapakari te aratakinga hapori: tae atu ki
• Te whakapakari i te aronga ki te Reo Māori
I whakatakotoria hoki e te rautaki ētahi mahi mā te kāwanatanga hei tautoko ake i ēnei whāinga; ā, kua tohaina hoki ki ngā tūmomo pūtahi e tika ana.
Āe, ko te katoa o te kāwanatanga kei te tautoko i ngā mahi nei.
He mea nui tēnei nā te mea e tika ana kia whakapau kaha tātou katoa ki te whakaora ake i Reo Māori, kei a tātou te oranga, te matenga rānei…. Ā, kia mōhio ai ko wai ēnei e hiki ana i ngā mahi, ko:
• Te Tāhūhū o te Mātauranga kei te kawe i ngā mahi mātauranga reo Māori
• Te Puni Kōkiri me Te Māngai Pāho kei te kawe i ngā mahi pāpāho reo Māori
• Te Manatu Taonga kei te kawe i ngā mahi Toi reo Māori
• Te Puna Mātauranga kei te kawe i ngā mahi pūranga reo Māori
• Te Taura Whiri i te Reo Māori kei te ārahi i ngā mahi whanake reo Māori, te hōtaka pārongo whakatairanga reo Māori, te whanake reo i te whānau me ngā ratonga reo Māori; ā,
• Te Puni Kōkiri anō kei te kawe i ngā mahi kaupapahere, te mahitahi tae atu ki ngā mahi aro turuki.
He matakite tā tātou, he whāinga roa hoki ā tātou, ā, kei reira anō ngā whakahaere matua i roto i te kāwanatanga kua whakahaua kia whakatutukia tēnei matakite.
Engari he mea nui kia inehia ngā hua o ngā mahi o ngā tūmomo pūtahi. Kei mua noa atu Te Puni Kōkiri mō te mahi i ēnei tū mahi. He kōrero poto tāku mō tētahi o ēnei mahi, ko te rangahau mō ngā ‘Attitudes to the Māori Language’.
Kāore e kore ka kōrerohia tēnei e Leith ā kō ake nei, heoi anō ko te rongo pai, nā tērā rangahau kua kitea kua pai haere te āhua ki te reo i waenganui te iwi whānui o Aotearoa, tae atu hoki ki ngā Māori.
Kua kitea hoki kua kaha ake te tautoko o te iwi whānui ki te whakamahinga o te reo Māori i ngā wāhi tūmatanui.
Nō reira nā tērā āhuatanga kua eke te wā mō te reo Māori, me kī he taiao ratarata, e taea ai te reo Māori te eke panuku, te eke tangaroa.
Kua roa e akiakihia ana ngā pūtahi kāwanatanga e Te Puni Kōkiri kia huri mai ki te reo. Ā, pārekareka ana ki a au te rongo kua whakatauria e ngā pūtahi e whakahaere ana i ngā mahi kia piki ake ngā mahi whakatairanga hei ngā marama tekau mā rua e tū mai nei kia nui ake ngā hua.
Kei te mihi ki ngā tāngata tae atu ki ō rātou whakahaere hoki mō te kaha i pau i te tau kua hipa, ōtirā ki ngā kaupapa kōkiri kua puta mai, nā tā rātou ū ki te kaupapa, tā rātou tautoko me ngā mahi nui.
Tērā pea kua rongo kē koutou kua tīmata taku kōrero mō te Māori Potential Approach e whakaritea ana e Te Puni Kōkiri.
He nui te kōrero, he nui hoki ngā tuhinga mō te Māori Potential Approach.
Heoi anō ka mutu te tahitahi o te hēti wūru ka raka ngā tatau, he kōrero noa iho e pā ana ki te oranga o te Māori.
Arā, ko te tikanga o tēnei kōrero mā te Māori e angitu hei Māori.
E mōhio ana tātou ka tino taea e te Māori te eke i te maunga teitei.
Nā ko tā te Āhuatanga Māori Māiatanga he ārahi i a tātou kia ekea ai e tātou aua maunga, ā, kia eke hoki hei Māori. Ko te reo tētahi o ngā wae o te mātauranga Māori, he huarahi hoki kia kitea te māiatanga o te Māori.
Hei whakakapi ake i taku kōrero me mihi āhau ki Te Taura Whiri i te Reo Māori, me Te Kāhui Tika Tāngata. Tae atu ki Te Puni Kōkiri, ko rātou katoa ngā kaiwhakahaere matua o Te Wiki o te Reo Māori. Kua kaha ake te hononga i waenga i ēnei whakahere i ngā tau kua taha ake, ā, nā te mahi tahi kua kitea tētahi wiki whakahirahira, pārekareka rawa atu.
Me haere anō hoki ngā mihi ki a SPARC mō tā rātou tautoko nui mai ki tēnei Wiki o te Reo Māori, ā, nā tērā kua tautokona hoki te kaupapa o tēnei tau, arā, te reo Māori i ngā mahi hākinakina.
Kia kaha ake Ko te karere matua mō Te Wiki o te Reo Māori 2006 ko “kia kaha ake – Give it a go” me pērā tātou.
Kia ora
ENDS

Next in New Zealand politics

Maori Authority Warns Government On Fast Track Legislation
By: National Maori Authority
Comprehensive Partnership The Goal For NZ And The Philippines
By: New Zealand Government
Canterbury Spotted Skink In Serious Trouble
By: Department of Conservation
Oranga Tamariki Cuts Commit Tamariki To State Abuse
By: Te Pati Maori
Inflation Data Shows Need For A Plan On Climate And Population
By: New Zealand Council of Trade Unions
Annual Inflation At 4.0 Percent
By: Statistics New Zealand
View as: DESKTOP | MOBILE © Scoop Media